Seks en dementie

Ik ga me hier wagen aan een onderwerp waar ik nooit iemand over hoor praten, maar waarvan ik zeker weet dat het voor mensen met een partner met dementie belangrijk is. 

Seks is een basisbehoefte van de mens, het kan niet anders dan dat het ook leeft in het leven van iemand met dementie. 

Met dementie verandert ook het seksleven

Iemand met dementie krijgt met heel veranderingen te maken. Hierbij hoort ook het seksleven. Over dementie en de gevolgen voor intimiteit en seks wordt niet veel gesproken. 
Toch is het belangrijk om ook hier het taboe te doorbreken. Dementie beïnvloedt nu eenmaal seksuele gevoelens en behoeftes van de persoon met dementie en diens partner. 

Iedereen heeft het recht om seksuele behoeftes te uiten zonder daarvoor veroordeeld te worden. Dit geldt ook voor mensen met dementie.
Intieme relaties kunnen verschillende vormen aannemen en seks is niet voor iedereen even belangrijk. Partners kunnen in de loop der jaren de voorkeur geven aan andere vormen van intimiteit zoals: knuffelen, strelen, kussen enz. enz. Als het maar vertrouwd is met elkaar en voor beiden goed voelt.

Dementie hoeft niet het begin van het einde van een seksleven te zijn. Het brengt wel verandering met zich mee, maar dat gebeurt ook zonder dementie. Partners kunnen de diagnose dementie ook zien als de oorzaak van het veranderende seksuele leven, het kan een opluchting zijn om erachter te komen dat het niet aan de personen zelf ligt, maar dat de ziekte de oorzaak van de veranderingen is.

Seks kan ook helpen om dicht bij elkaar te blijven, als praten steeds moeilijker wordt. Het is dan misschien juist fijn om lichamelijk met elkaar te  kunnen communiceren.


Veranderingen die men kan verwachten

De hersenen zijn het besturingssysteem van ons lichaam. Ons gedrag, onze emoties en onze seksuele gevoelens worden vanuit de hersenen aangestuurd.
Omdat de hersenen van iemand met dementie aangetast zijn kan het seksuele gedrag op een onvoorspelbare manier veranderen.
Afhankelijk van waar de hersenen zijn aangetast en de medicatie die de persoon met dementie slikt zou je eventueel de volgende veranderingen kunnen verwachten:

- meer zin in seks
- minder, of helemaal geen, interesse in seks
- minder of geen vermogen om seksueel actief te zijn
- verandering in seksueel gedrag b.v.: geen inzicht meer hebben in wat de ander fijn vindt of seksueel agressief zijn.
- verdwijnen van remmingen b.v.: iemand kan dingen zeggen en doen die hij/zij daarvoor nooit deed.
- seksueel ongeremd, naar de eigen partner of naar anderen.

Sommige stellen zullen makkelijker dan anderen om kunnen gaan met de seksuele veranderingen. Soms gaat het vanzelf goed, maar soms kunnen partners te maken krijgen met gevoelens zoals boosheid, rouw om verlies van wat geweest is, schaamte, angst en frustratie.

Minder zin in seks

Sommige mensen met dementie verliezen de zin in seks al in de eerste fase van de ziekte en kunnen zich gaan terugtrekken in de relatie. Ze hebben dan wel behoefte aan aandacht, aanraken, knuffelen en strelen maar zijn niet meer in staat om het initiatief te tonen. Het is belangrijk om daar als partner begrip voor te hebben, het is nl. niet de partner die niet meer wil maar de ziekte die deze verandering veroorzaakt. Het kan ook gebeuren dat je als partner het helemaal niet erg vindt dat er geen seks meer is, dat is ook niet erg.
In een gevorderd stadium van dementie kan het zijn dat partners niet meer samen in een bed slapen. Dat wil dan niet zeggen dat de persoon met dementie geen behoefte meer heeft aan knuffelen. Als de ziekte ver gevorderd is en je het als partner moeilijk vindt om veel tijd te besteden aan samen knuffelen dan is het een optie om de persoon met dementie een knuffel aan te bieden. Knuffels zijn zacht en fijn om te aaien en voldoen in sommige gevallen aan de behoefte om te aaien en te strelen.

Meer zin in seks

Er zijn ook mensen met dementie die juist meer zin in seks krijgen. Sommige partners zullen dit als fijn ervaren, terwijl anderen het moeilijk vinden om aan de toegenomen seksuele behoefte te voldoen.
Het is niet verstandig om de partner met dementie te mijden en maar te stoppen met intimiteit uit angst voor de daad zelf. Het is beter om te zoeken naar andere dingen die men samen nog kan doen zodat de partner met dementie zich wel betrokken voelt. Probeer de ander het gevoel te geven dat hij/zij nog steeds gewaardeerd wordt en kies luchtige momenten om even samen te knuffelen. Blijf altijd de kleine dingen doen zoals handen vasthouden, kussen, aaien, een knipoog, een lief woordje.

Seksuele agressie

Sommige mensen met dementie kunnen agressief worden als er niet aan hun seksuele behoefte wordt voldaan. Dit kan komen door ontremmingen en het verliezen van de controle over gevoelens en emoties. De seksuele drift kan niet meer goed geïnterpreteerd worden.
Het is moeilijk om erachter te komen hoe om te gaan met seksuele agressie. Een van de mogelijkheden is proberen af te leiden, maar dit lukt niet zomaar omdat de ander zichzelf niet meer onder controle heeft.
Het is verstandig om bij seksuele agressie te kiezen voor de eigen veiligheid en weg te lopen uit de situatie tot de persoon met dementie weer wat rustiger is.

Voordat de situatie onhoudbaar wordt is het goed om advies te vragen bij de geriater, een psycholoog of andere deskundige. Als er geen enkele andere oplossing te vinden is dan zou medicatie misschien kunnen helpen, doe dit altijd in overleg met de arts.

Ontremming

Dementie kan ontremmen. Hierdoor kunnen mensen met dementie zaken die privé zijn hardop uitspreken of uiten. Toch gaat het bijna nooit om seksuele opwinding. Soms lijkt iets seksueel getint te zijn, terwijl er een andere oorzaak van het gedrag is, b.v.:

- naar het toilet moeten
- ongemak door strakke of jeukende kleding
- verveling
- de behoefte aan contact uiten, aan aanraking
- het verkeerd interpreteren van de behoeften van anderen
- iemand anders aanzien voor de eigen partner

Het is dus belangrijk om de achterliggende reden van het gedrag te achterhalen voordat men kan concluderen dat het uiterst en alleen seksueel is.

Aanpassen aan de veranderingen

Naarmate dementie vordert, veranderd de situatie en waarschijnlijk ook de gevoelens van de betrokkenen.

- De liefde voor de partner met dementie is nog even sterk als voorheen, het kan zijn dat juist seks de partners dichter bij elkaar brengt omdat gewone gesprekken steeds moeilijker worden.

- Sommige partners kunnen zo oververmoeid raken door de zorg die ze moeten geven dat er geen energie meer is voor seks. Dit kan frustrerend zijn voor beide partijen.

- Veel mensen vinden het moeilijk om van seks te genieten als de relatie op allerlei andere aspecten veranderd is en het leed niet gedeeld kan worden omdat er niet over gepraat kan worden. Seks kan dan zijn positieve invloed verliezen en onbelangrijk lijken.

- Dementie kan onhandig en ongeïnteresseerd maken. Partners moeten dan naar andere manier van intimiteit gaan zoeken.

Seks in het verpleeghuis

Het kan zijn dat de partner met dementie niet meer thuis woont maar is verhuisd naar kleinschalig wonen of een verpleeghuis.
Het is belangrijk om in dit geval open te praten met het personeel van de instelling over vragen die kunnen rijzen, zoals:

- Is er een seksprotocol?
- Wat gebeurt er als de persoon met dementie handtastelijk naar personeel of anderen zou worden?
- Is er begrip en respect voor homoseksuelen? wordt iedereen gelijk behandeld?

Blijf in gesprek met de instelling over het onderwerp.

Nieuwe relaties aangaan

Dementie betekend niet dat men niet meer verliefd kan worden.
Voor naasten kan het soms moeilijk zijn om te merken dat de persoon met dementie seksuele behoeftes heeft. Toch is het niet verstandig om dit proberen te voorkomen, het is een natuurlijke behoefte waar ook mensen met dementie recht op hebben. Het is beter om het in goede banen te leiden en ervoor te zorgen dat met respect en privacy de nieuwe partners van elkaar kunnen genieten.

Er loert ook wel een klein gevaar. Het kan ook zijn dat iemand probeert misbruik te maken van de persoon met dementie b.v. om aan de eigen seksuele behoefte te voldoen of omdat de persoon met dementie geld heeft.
Het is dan aan de familie en andere betrokkenen om dit in de gaten te houden en de persoon met dementie te beschermen. Trek bij verdenking altijd aan de bel!

Getrouwd maar niet meer samen

Het kan zijn dat partners niet meer samen kunnen zijn. Dat kan allerlei redenen hebben. De persoon met dementie is op een gegeven moment niet meer de partner die hij/zij was, maar iemand die door de ziekte wordt aangestuurd. Het is dan niet ondenkbaar dat de gevoelens veranderen en dat er niet meer voldaan kan worden aan de eigen behoeftes. Dan kan het gebeuren dat de "gezonde" partner verliefd wordt op iemand anders. Als dit gebeurt zal iedereen daar een mening over hebben, maar de betrokkenen zelf zijn de enigen die kunnen weten hoe het is om te moeten leven met iemand met vergevorderde dementie. Misschien is het juist goed dat je steun krijgt van een nieuwe partner en ben je daardoor beter in staat om voor je zieke partner te zorgen. Alles kan!

Persoonlijk denk ik dat het vooral belangrijk is om te praten over je behoeftes. Als het moment daar is dat je niet meer met je eigen partner kunt praten, doe dit dan met iemand die je vertrouwd en die geen oordeel zal vellen, maar in staat is om goed te luisteren. Onderdruk de eigen gevoelens niet, dit brengt frustratie en onbegrip met zich mee.

Seks is voor iedereen, mannen en vrouwen, jong en oud, gezond en ziek.


Gedicht

 Getrouwd

Ze zijn getrouwd,

Samen anderhalve eeuw oud.

Ze delen lief en leed,

Zonder dat hij het weet.

Wie bent u?, vraagt hij haar

En wat doet u daar?

U heeft een bekend gezicht,

Bent u mijn nicht?

Ze liggen samen in bed,

Vroeger hadden ze daar veel pret.

Opeens zegt de man tegen de vrouw,

Schat, ik hou van jou!

Ik zou met je willen vrijen,

Je kussen op je dijen.

Oh, dat lijkt me fijn,

Om weer eens de jouwe te zijn.

Nee, dat kan niet,

En dat doet me verdriet.

Broer en zus,

Dat kan niet dus.

Het geeft niet schat,

Een knuffel doe dat!

Dat kan wel dus,

Met je zus…..

Frans Hoogeveen

Op 3 en 4 september 2015 was Frans Hoogeveen (Professor Psychogeriatrie) een van de keynote speakers op het Alzheimer Europa Congres in Ljubljana, . Hij sprak over het onderwerp 'Intimiteit en seksualiteit bij dementie'.
Lees hier de tekst

Wilt u meer lezen over het onderwerp? Kijk dan op de  Engelstalige Alzheimer's Society site, lees verder......



Monika Eberhart





Fotobron:

photo credit: Venice via photopin (license)
photo credit: via photopin (license)

Bron: Alzheimer Society UK